Αστρονόμοι εντόπισαν την πρώτη γιγαντιαία αστρική έκρηξη πέρα από το Ηλιακό Σύστημα
Η έκρηξη, γνωστή ως στεμματική εκτίναξη μάζας (coronal mass ejection – CME), εντοπίστηκε χάρη στο διαστημικό τηλεσκόπιο XMM-Newton του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος.
Για πρώτη φορά, αστρονόμοι παρατήρησαν ένα κοντινό αστέρι να εκτοξεύει στο Διάστημα έναν τεράστιο όγκο φορτισμένης ύλης - μια έκρηξη τόσο ισχυρή που θα μπορούσε να απογυμνώσει από την ατμόσφαιρά τους τους πλανήτες που βρίσκονται κοντά του.
Η έκρηξη, γνωστή ως στεμματική εκτίναξη μάζας (coronal mass ejection – CME), εντοπίστηκε χάρη στο διαστημικό τηλεσκόπιο XMM-Newton του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και το ραδιοτηλεσκόπιο LOFAR, σύμφωνα με νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature από ευρωπαίους ερευνητές.
Η παρατήρηση αυτή προσφέρει στους επιστήμονες έναν νέο τρόπο να μελετούν πώς τα αστέρια επηρεάζουν τους πλανήτες που τα περιβάλλουν.
Κατά τη διάρκεια μιας στεμματικής εκτίναξης μάζας, τεράστιες ποσότητες πλάσματος εκτοξεύονται από την εξωτερική ατμόσφαιρα ενός άστρου, πλημμυρίζοντας το διάστημα γύρω του, αναφέρει το Euronews.
Τέτοια φαινόμενα προκαλούν αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν «διαστημικό καιρό» — όπως οι ηλιακές καταιγίδες που δημιουργούν σέλας στη Γη και διαβρώνουν τις ατμόσφαιρες κοντινών πλανητών.
Αν και τέτοιες εκρήξεις είναι συχνές στον Ήλιο, ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχε παρατηρηθεί άμεσα παρόμοια έκρηξη από άλλο αστέρι.
Νέο πεδίο για τη μελέτη των εκρήξεων
Οι αστρονόμοι προσπαθούσαν εδώ και δεκαετίες να εντοπίσουν μια τέτοια έκρηξη, καθώς τέτοιου είδους φαινόμενα μπορούν να καθορίσουν αν ένας πλανήτης θα παραμείνει κατοικήσιμος ή όχι.
«Αυτή η έρευνα ανοίγει ένα νέο παρατηρησιακό πεδίο για τη μελέτη των εκρήξεων και του διαστημικού καιρού γύρω από άλλα άστρα», δήλωσε ο ερευνητής Χένρικ Έκλουντ από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Διαστημικών Ερευνών και Τεχνολογίας (ESTEC) στην Ολλανδία.
«Δεν είμαστε πλέον υποχρεωμένοι να εξάγουμε συμπεράσματα για τα άστρα βασισμένοι μόνο στις εκρήξεις του Ήλιου μας», πρόσθεσε.
Η ερευνητική ομάδα σημείωσε ότι τα μικρότερα άστρα ενδέχεται να παράγουν ακόμη ισχυρότερο διαστημικό καιρό από τον Ήλιο, επηρεάζοντας κρίσιμα την ικανότητα των πλανητών να διατηρήσουν την ατμόσφαιρά τους και να υποστηρίξουν ζωή.
Η πρώτη επιβεβαιωμένη παρατήρηση μιας τέτοιας αστρικής έκρηξης πέρα από το Ηλιακό Σύστημα έδειξε ότι ήταν τόσο ισχυρή, ώστε θα μπορούσε να αποσπάσει πλήρως την ατμόσφαιρα οποιουδήποτε πλανήτη βρισκόταν στην τροχιά της, ταξιδεύοντας με ταχύτητα περίπου 2.400 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο — ταχύτητα που εμφανίζεται μόνο σε μία στις είκοσι ηλιακές εκρήξεις.
Σύμφωνα με τη μελέτη, η έκρηξη ήταν αρκετά γρήγορη και πυκνή ώστε να καταστρέψει εντελώς την ατμόσφαιρα οποιουδήποτε κοντινού πλανήτη.
Ισχυρό ραδιοσήμα από κόκκινο νάνο
Η έκρηξη προήλθε από έναν κόκκινο νάνο, ένα είδος άστρου πολύ πιο αμυδρό, ψυχρό και μικρότερο από τον Ήλιο, με περίπου τη μισή του μάζα.
Οι ερευνητές αναφέρουν ότι το συγκεκριμένο άστρο περιστρέφεται 20 φορές ταχύτερα και έχει μαγνητικό πεδίο περίπου 300 φορές ισχυρότερο από του Ήλιου. Το μεγαλύτερο ποσοστό των πλανητών που έχουν εντοπιστεί στον Γαλαξία μας περιφέρονται γύρω από άστρα αυτού του τύπου.
Όταν μια τέτοια αστρική έκρηξη εκτοξεύεται στο διάστημα, δημιουργεί ένα κρουστικό κύμα που εκπέμπει ραδιοκύματα. Η ομάδα εντόπισε ένα τέτοιο ισχυρό και σύντομο ραδιοσήμα από ένα άστρο σε απόσταση περίπου 40 ετών φωτός — σχετικά κοντά, σε κοσμική κλίμακα.
Οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι το σήμα προκλήθηκε από στεμματική εκτίναξη μάζας.
«Ένα τέτοιο ραδιοσήμα δεν θα μπορούσε να υπάρξει αν το υλικό δεν είχε ξεφύγει πλήρως από τη μαγνητική “φούσκα” του άστρου», εξήγησε ο Τζο Κάλινχαμ, συν-συγγραφέας της μελέτης και ραδιοαστρονόμος στο Ινστιτούτο Ραδιοαστρονομίας της Ολλανδίας (ASTRON).
Το σήμα εντοπίστηκε με το ραδιοτηλεσκόπιο LOFAR, το οποίο διαθέτει σταθμούς σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες, και με τη βοήθεια νέων μεθόδων ανάλυσης δεδομένων που ανέπτυξαν ερευνητές του Αστεροσκοπείου του Παρισιού.
Για να επιβεβαιώσουν τα ευρήματα, η ομάδα χρησιμοποίησε επίσης το τηλεσκόπιο XMM-Newton της ESA για να μελετήσει τη θερμοκρασία, τη φωτεινότητα και την περιστροφή του άστρου μέσω ακτίνων Χ.
«Χρειαζόμασταν τόσο την ευαισθησία όσο και τη συχνότητα του LOFAR για να ανιχνεύσουμε τα ραδιοκύματα», ανέφερε ο Ντέιβιντ Κόνεϊν, μέλος της ομάδας και ερευνητής στο ASTRON.
«Χωρίς το XMM-Newton, τα αποτελέσματα θα ήταν δύσκολο να αποδειχθούν. Κανένα τηλεσκόπιο μόνο του δεν θα αρκούσε — χρειαζόμασταν και τα δύο», πρόσθεσε.
Το τηλεσκόπιο XMM-Newton, που λειτουργεί από το 1999, εξακολουθεί να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη μελέτη τέτοιων υψηλής ενέργειας φαινομένων.
Τι σημαίνουν τα ευρήματα
Οι επιστήμονες τονίζουν ότι η ανακάλυψη αυτή είναι κρίσιμη για την αναζήτηση κατοικήσιμων κόσμων γύρω από άλλα αστέρια.
Η δυνατότητα ενός πλανήτη να υποστηρίξει ζωή εξαρτάται εν μέρει από την απόστασή του από το άστρο του — δηλαδή, αν βρίσκεται μέσα στη λεγόμενη «κατοικήσιμη ζώνη», όπου μπορεί να υπάρχει υγρό νερό στην επιφάνειά του.
Όμως αυτό δεν αρκεί.
Αν ένα άστρο είναι υπερβολικά ενεργό και εκτοξεύει συχνά ισχυρές εκρήξεις, οι κοντινοί πλανήτες μπορεί να χάσουν εντελώς την ατμόσφαιρά τους, μετατρεπόμενοι σε άγονους βράχους — ακόμα κι αν βρίσκονται στην κατάλληλη θερμική ζώνη.
Η ανακάλυψη προσθέτει επίσης νέα δεδομένα για τον διαστημικό καιρό, δείχνοντας ότι οι ίδιες βίαιες διεργασίες που διαμορφώνουν το Ηλιακό μας Σύστημα είναι ενεργές σε ολόκληρο τον Γαλαξία, πιθανώς επηρεάζοντας και άλλους πλανήτες.
